Testy kontroli autoklawu

Kontrola procesów sterylizacyjnych przeprowadzanych w autoklawie - testy chemiczne.

Uruchamiając zimny autoklaw powinniśmy wykonać tzw. test próżni, który przetestuje urządzenie pod kątem szczelności.
Warto pamiętać, że ten rodzaj testu wykonać możemy wyłącznie wtedy gdy komora sterylizacyjna autoklawu jest zimna. Do wykonania testu próżni nie potrzebujemy żadnych wskaźników, integratorów, pasków, testów itd.
Wystarczy wybrać w programatorze autoklawu opcję przeprowadzenia testu próżni i uruchomić ją. Specjalny program, w który wyposażone są autoklawy klasy B sprawdzi, czy układ hydrauliczny jest szczelny. Po zakończeniu testu próżni pojawi się stosowny komunikat na wyświetlaczu autoklawu, który będzie informował nas o tym czy urządzenie nadaje się do sterylizacji narzędzi czy nie.
W przypadku negatywnego wyniku testu warto sprawdzić stan uszczelki drzwi, gdyż o ile system nie wykrywał wcześniej awarii autoklawu, to ona może stanowić problem. Systematyczna kontrola autoklawu wykonywana w sterylizatorni przez osobę obsługującą autoklaw, należy do jej obowiązków, podobnie jak wymiana zużytej uszczelki drzwi komory sterylizacyjnej. 

Gdy mamy pewność, że autoklaw jest szczelny, możemy przystąpić do przygotowania go do pracy. W tym celu zobligowani jesteśmy do wykonania procesu kontrolnego z wykorzystaniem testu chemicznego klasy 2 lub wyższej. Aby go prawidłowo wykonać powinniśmy wiedzieć, który rodzaj testu wybrać i jak się go przeprowadza. Przy doborze testów warto posłużyć się normą PN-EN ISO 15882, która definiuje konkretne klasy w jakich zgrupowane są testy służące do kontroli chemicznej procesów sterylizacyjnych. 

Klasa 1 – należą do niej wskaźniki chemiczne umieszczane na torebkach i rękawach służących do sterylizacji narzędzi w autoklawie. Ich zadaniem jest wskazanie, że konkretny pakiet faktycznie został poddany sterylizacji, dzięki czemu łatwo odróżnimy go od pakietów oczekujących na wsad. Pozytywny wynik tych testów nie zaświadcza jednak o skuteczności procesu. 

Klasa 2 – najpopularniejsze testy chemiczne typu Helix czy Bowie&Dick, których zadaniem jest sprawdzenie równomiernego rozchodzenia się pary wodnej w komorze sterylizacyjnej. Zadaniem tych testów jest szybkie sprawdzenie autoklawu, który rozpoczyna pracę po dłuższej przerwie. Jako granicę krytyczną przyjęto czas bezczynności urządzenia 4 godziny i większy. Oznacza to, że test należy wykonać każdego dnia przed rozpoczęciem pracy a następnie wtedy, gdy od wyłączenia urządzenia minęły co najmniej 4 godziny.

Klasa 3 – wskaźniki jednoparametrowe. Reagują na jeden czynnik procesu sterylizacji, najczęściej temperaturę. Służą bardziej serwisantom, którzy w trakcie kontroli sprawności autoklawu chcą zweryfikować konkretny parametr procesu sterylizacji np. temperaturę. Ich pozytywny wynik nie potwierdza, iż całe urządzenie działa właściwie.

Klasa 4 – wskaźniki wieloparametrowe. Reagują na dwa czynniki procesu, np. temperaturę i czas. Zaliczamy do nich wieloparametrowe testy paskowe, które poddawane są sterylizacji wraz ze wsadem. 

Klasa 5 – wskaźniki zintegrowane. Porównywalne z testami biologicznymi typu SPORAL. Reagują na wszystkie parametry krytyczne wsadu. Należą do nich integratory chemiczne.

Klasa 6 – wskaźniki emulacyjne. Porównywalne do testów klasy 5 z tą różnicą, że mają mniejszy zakres tolerancji dla poszczególnych parametrów krytycznych.

Z których zatem testów korzystać i jak często je wykonywać? Sterylizując narzędzia w tzw pakietach, czyli w torebkach lub rękawach służących do sterylizacji narzędzi, z automatu korzystamy także z testów klasy 1. Co prawda nie mają one większego znaczenia dla potwierdzenia faktu, że cykl sterylizacji narzędzi się powiódł, jednak informują nas oraz sanepid o tym, które pakiety zostały już wysterylizowane w autoklawie, a które dopiero na sterylizację oczekują. Klasa 2 to znane wszystkim testy typu Helix i Bowie&Dick. Większość producentów wyposażyła swoje autoklawy w specjalnie dedykowane programy, które służą do wykonywania tych dwóch rodzajów testów chemicznych. Niezależnie czy wybierzemy test Helix czy B&D, wykonujemy je przed rozpoczęciem pracy zimnego autoklawu czyli raz dziennie, chyba że autoklaw w ciągu dnia jest wyłączany na okres dłuższy niż 4 godziny. Wówczas jesteśmy zobligowani do ponownego przetestowania autoklawu zanim z niego skorzystamy. 

Jak prawidłowo wykonać test Helix i B&D?

Test typu Helix składa się ze specjalnego aplikatora i pasków testowych, które wkładamy przed użyciem do aplikatora. Aplikator podłączony jest na stałe do plastikowej, zwiniętej rurki, z której pompa próżniowa będzie musiała usunąć powietrze w trakcie przeprowadzanego cyklu testowego. Istotną a jednocześnie sprawiającą problemy kwestią jest właściwe osadzenie paska testowego w aplikatorze, dlatego warto zapoznać się z instrukcją obsługi dołączoną do opakowania. Mniej problematyczny w tym zakresie jest test B&D dostarczany jako gotowy do użycia pakiet testowy. Oba testy należy wykonywać w pustej komorze sterylizacyjnej (bez narzędzi). Przebarwienie się wskaźników świadczy o tym, że autoklaw nadaje się do użytku. Nieprawidłowe przebarwienie się wskaźników może świadczyć o tym, że autoklaw jest niesprawny, jak również o tym, że test był uszkodzony lub źle wykonany. Aby mieć pewność gdzie leży problem, zalecane jest ponowne wykonanie cyklu z użyciem innego testu.

Kiedy stosować wieloparametrowe testy klasy 4?

Gdy autoklaw poprawnie przejdzie test Helixa lub BowieDicka, można rozpoczynać sterylizację narzędzi. Na tym etapie pracy konieczne jest sięgnięcie po testy klasy 4. Stanowią je wieloparametrowe paski testowe reagujące na dwa czynniki pojawiające się podczas procesu sterylizacyjnego. Ich zadaniem jest sprawdzenie czy pakiet poddawany sterylizacji został prawidłowo wysterylizowany. Jeden pasek testowy wkładamy do pakietu (torebki bądź rękawa służącego do sterylizacji narzędzi), zaś drugi kładziemy na tacce autoklawu i sterylizujemy go luzem.
Ten znajdujący się wewnątrz pakietu pozostaje w nim do czasu, aż pakiet zostanie otwarty (zaświadcza w razie kontroli z sanepidu, że pakiet został prawidłowo wysterylizowany), zaś ten sterylizowany  luzem podlega archiwizacji. Archiwizacja wieloparametrowych pasków testowych klasy 4 to ważny z punktu widzenia sanepidu dowód potwierdzający sterylizację narzędzi w autoklawie. Przyjmuje się, że ilość zarchiwizowanych w danym dniu pasków odpowiada ilości wysterylizowanych pakietów. Dlatego są tak ważnym dowodem w przypadku obrony przed oskarżeniami o zarażenie pacjenta w gabinecie.

Czym różnią się testy kontroli procesów sterylizacyjnych klasy 5 od testów klasy 4?

Testy chemiczne klasy 5 spełniają taką samą funkcję jak popularny test biologiczny typu Sporal A. Ich przewagą jest jednak to, że wynik testu poznajemy zaraz po wyciągnięciu paska testowego z komory sterylizacyjnej. Dlatego warto wykonywać go przynajmniej raz dziennie, by mieć pewność, że autoklaw prawidłowo sterylizuje wsad. Co do różnicy - testami klasy 4 potwierdzamy, że pakiety zostały prawidłowo wysterylizowane, zaś testami klasy 5, że autoklaw prawidłowo przeprowadza cykl sterylizacyjny.

Jaki jest cel wykonywania kontroli procesów sterylizacyjnych przy użyciu testów chemicznych? 

Zarchiwizowane paski testowe są najlepszym dowodem na to, że autoklaw z którego korzystamy jest sprawny i faktycznie sterylizuje narzędzia a nie tylko je podgrzewa. Z takim dowodem nie polemizuje ani sanepid w trakcie kontroli, ani adwokat osoby oskarżającej nas o zarażenie niesterylnym narzędziem. Dlatego warto pamiętać, by je systematycznie wykonywać oraz o tym, by je archiwizować.